Proficiscuntur, igitur, qua semita ducit iamque collem ascendunt qui maxime urbi imminet adversasque desuper arces spectat. admiratur molem Aeneas et quae quondam erunt magalia urbis. miratur portas strepitumque et vias lapidibus stratas. instant labori festinantes Tyrii. pars muros ducit, et arcem molitur. pars saxa volvunt. alii locum deligunt aedificiis, et sulco concludunt. iura magistratusque legunt sanctumque senatum. alii portus effodiunt dum alii fundamenta theatris locant et immanis columnas e rupibus excidunt, decora apta scaenis futuris:

Huiusmodi laborem apes aestate adhibent sub sole cum educunt fetus gentis adultos aut cum liquentia mella stipant et cellas nectare dulci distendunt aut onera venientium accipiunt, aut agmine facto ignavos fucos arcent ab alvo. opus fervet et fragrans mel thymum olet.

‘O fortunati, quorum iam moenia surgunt!’ Aeneis ait et fastigia suspicit urbis. dehinc se nebula saeptum confert (mirabile dictu) in patulum immiscetque viris neque ulli cernitur. lucus in urbe fuit media umbrā abundans ubi primum Poeni undis et turbine iactati signum effodere quod monstraverat regia Iuno, caput acris equi. hoc signo portentum est gentem bello egregiam fore et opibus abundantem. hic templum ingens Sidonia Dido condebat, donis et numine divae refertum, cuius aerea limina gradibus surgebant nexaeque trabes cuiusque cardo stridebat foribus aenis. Haec visa primum timorem Aeneae dispulit et ausus est salutem sperare et melius confidere cum fortuna adhuc sit aversa.

Dumque sub ingenti tempulo singula lustrat et reginam expectat, dumque admiratur quae fortuna sit urbi et manus artificum et operum laborem, videt Iliacas ex ordine pugnas, bellaque iam fama totum vulgata per orbem, Atridas Priamumque et saevum ambobus Achillem. constitit et lacrimans

“Quis iam locus,” inquit, “Achate, quae regio in terris nostrum ignorat laborem? ecce Priamus. etiam hic magni aestimatur virtus. sunt lacrimae e misericordia. Poeni tacti sunt rebus mortalibus scilicet. solve metum; haec nostrum fama afferet aliquam salutem.’

Sic ait atque animum pictura pascit inani multa gemens, lacrimisque vultum obfudit namque videt ut circum Ilium bellantes hac Graeci fugiant, utque premat Hector; videtque Phryges utque Achilles curru iis instet. nec procul hinc alba tentoria Rhesi agnoscit lacrimans, quae omnibus dormientibus vastavit Diomedes crudelis qui abduxit in castra equos priusquam pabula Troiae gustassent Xanthique aquas bibissent. in alia templi parte Troilus fugiens amissis armis, infelix puer atque impar cum Achille congressus, equis fertur curruque haeret resupinus inani, cum lora teneat. huic caputque cervix et comae per terram trahuntur et pulvis inscribitur hastā versā.

Interea ad templum iniquae Palladis ibant, Troianae crinibus passis peplum suppliciter ferebant tristes, pectora palmis tundentes. diva Pallas tenebat fixos in solum oculos. ter circum Iliacos muros Achilles Hectora traxerat exanimum corpusque auro vendidit. tum vero ingemuit Aeneas ut spolia, currusque ipsumque corpus amici, Priamumque manus inermis tendentem conspexit.

Se quoque principibus Achivis immixtum agnoscit Aeneas, Eoasque acies et arma Memnonis nigri. Penthesilea furens bellatrix agmina peltis aduncis Amazonidum ducit et mediisque in milibus furit, subnexa mammae exsertae habens cingula aurea. audet cum viris concurrere virgo.